A tree fell and woke up Turkey (in english)

A wave of great demonstrations in Turkey started in Istanbul now that sudden economic development is rapidly threatening with demolitions and modernizations it's unique historic beauty.

Three stupid ideas aggravated the citizens last week. One ―the silliest― was the proposal of creating more regulations for alcohol consumption in a country where despite the Kemalist secularism that saved it from Islamist fundamentalism, it is still impossible (illegal) to order a drink 200 meters from a mosque. And there is a least one mosque in any corner at the historical city centre so all week the running joke was about a great Thank You from my country, Greece the neighboring impoverished Eurozone member which cannot compete with the Turkish Lira.

Second came the celebratory ribbon cutting of the controversial new Bosphorus Bridge with a cost of $3 billion and many trees. 1.3-kilometer in length and 59-meter-wide will be the widest bridge in the world with a railroad on it and, as the Turkish Transport Minister said proudly, 'its 322-meter-high lateral towers will be the highest in the world' as well. But there is a lot of concern that the construction of the third bridge will lead to the destruction of Istanbul’s remaining green areas near the Black Sea coast while creating more traffic problems to the city. "Many ‘crazy’ projects under way" dared to write the Turkish paper Hurriyet describing the ceremony that "ended with collective prayers both to commemorate martyrs and to celebrate the 560th anniversary of the conquest of Istanbul". Those "collective prayers" are typical of the road Ertogan has taken and difficult to ignore in a secular state with a long muslim past and neighbors. Combined with his indifference for any enviromental issues, they caused alarm.

And third, more tree felling at the Gezi Park in the centre of the European side of this amazing city, Taksim square where city planners decided to create an immense cement parking lot with a shopping Mall that is not really needed or wanted.

This parking lot with a Mall was a self destructing idea for the Ertogan government. It is in Taksim square, the Beyoglu, Pera aria where westerners used to live since before the conquest. There most Embassies and the foreign prestigious schools are located which, along with the numerous hotels, clubs and sightseeing passers-by, have made it the ideal spot for demonstrations in a country that police brutality is the norm and there is no news coverage of any resentment or anti-government ideas.

So it was as usual on Friday but what started as a peaceful sitting protest in Gezi park in Istanbul's Taksim, escalated when the police used tear gas (from photos of the metal containers it appears to be a dangerous kind forbidden in the EU) and a water cannon on thousands of protesters who were marching from the east to the west side of the city over the Bosphorus river bridge to join the demonstrations.

As the police dropped tear-gas canisters from helicopters overnight "about half past one the entire city started to reverberate. People were banging on pots, pans, blowing whistles" we heard from the BBC World Service. 40.000 people crossed the bridge between Asia and Europe yesterday and the BBC correspondent Louise Greenwood in Istanbul said "police from as far afield as Antalya are being drafted in to help quell the violence". Taksim and bridges remain closed to traffic but in Ankara hundreds gathered at a park defiantly drinking alcohol in public as a protest to the recent government restrictions. Amnesty International has already condemned the "police's tactics".

But while police forces are being drafted and protesters gathering Prime Minister Recep Tayyip Erdogan insisted in a speech that the park project would go ahead. He also said that police would remain in Taksim Square to preserve order.

His arrogance is not surprising but, as it is unususal to find a serious author or journalist (of any persuation) who hasn't been arrested at least once, maybe he should take these massive protests more seriously.

As I write (Sunday 2.00 p.m.) in Turkey there has been no news coverage about the unrest. I 've just talked with a Turkish friend who implored me to write that the demonstrations have spread to Ankara, Smyrna, Manisa, and other areas. It is not about a small park anymore but it is an eruption of the rage the people have been suppressing over the authoritarian policies,  the religious interventions and the political repression to which they have been subjected for too long along with the suspicions (and long experience) of corruption.

 ______________________________________________

While I wrote this a Turkish friend posted this in his Facebook Page: 

PLEASE SHARE IT IF U LOVE TURKEY, IF U LOVE ISTANBUL...... EVEN IF U DON'T LIKE ME ...Extreme police violence is everywhere in Turkey right now. Especially in Istanbul. The government is waging a chemical war on people. Thousands of civilians are heavily injured. People are on the streets everywhere, but it's not enough. Please spread this message and raise awareness about the police brutality in Turkey. The government must step back immediately. —

*From Amnesty International:

More than a hundred protesters are reported to have been injured during police interventions. Some suffered head injuries and at least two people had to receive emergency surgery.

Amnesty International activists who were observing the protest were also hit with truncheons and tear gassed.

“The use of violence by police on this scale appears designed to deny the right to peaceful protest altogether and to discourage others from taking part” said John Dalhuisen, Director of Europe and Central Asia Program at Amnesty International.

“The use of tear gas against peaceful protestors and in confined spaces where it may constitute a serious danger to health is unacceptable, breaches international human rights standards and must be stopped immediately.”

______________________________________________________________________________

Τhis article was written for my blog at Open Salon: MmeKastell's Blog. If you like it please share this or the original so that it will travel and more people will learn what's happening.

Το 1989 και το Τέλος της Ιστορίας ― Η Αρχή του 21ου αιώνα

Από όλα τα έμψυχα της γης ο άνθρωπος μόνο γνωρίζει πως δεν είναι αθάνατος. Από τη στιγμή που ερχόμαστε στη ζωή το σίγουρο και κοινό σε όλους είναι πως θα πεθάνουμε. Από αυτό ο Προμηθέας δε μας γλίτωσε· αλλά ένα από τα δώρα του, χρήσιμο για τον πολιτισμό μας όσο κι η φωτιά που έκλεψε για να μας τη χαρίσει, είναι που παζάρεψε με το Δία να μας δοθεί η χάρη να μην ξέρουμε πότε θα έρθει η ώρα μας.

Δεν είμαστε ικανοί να προβλέπουμε το μέλλον ενώ αντίθετα, όπως  παρατήρησε ο Τάλεμπ, δείχνουμε εκπληκτική διαύγεια στην ανάλυση του παρελθόντος.

"Ο χρόνος έρχεται από το μέλλον που δεν υπάρχει ακόμα, προχωρεί προς το παρόν που δε διαρκεί, για να πάει στο παρελθόν που δεν υπάρχει πια", είπε ο 'Αγιος Αυγουστίνος και μαζί του συμφωνούν θρησκείες και θετικές επιστήμες. Διότι ο χρόνος είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα, δεν υπάρχει.

Οι αιώνες όμως υπάρχουν. Είναι οι εποχές που μας αλλάζουν και οι κοινωνίες μας εξελίσσονται μεταβάλλοντας την καθημερινοτητά μας. Το ημερολόγιό μας μπορεί να είναι αυθαίρετο, είναι όμως ένα εργαλείο με το οποίο αγωνιζόμαστε να νικήσουμε τη θνητότητά μας, βάζοντας τάξη στο χάος.

Ζούμε με την ψευδαίσθηση πως ο καιρός κυλάει ενώ η πραγματικότητα συνήθως μοιάζει στάσιμη.  'Ωσπου έρχεται μιά σειρά γεγονότων τόσο σημαντικών και κοσμοϊστορικών που αλλάζει τα δεδομένα, που μας αναγκάζει να τραβήξουμε μιά νοερή γραμμή ώστε να υπολογίζουμε τη ζωή ως πριν η μετά, κι έτσι σηματοδοτείται αυτό που θα ονομαστεί νέα εποχή, καινούργιος αιώνας.

'Εγινε αυτό με τη Γαλλική Επανάσταση, το 1789, όταν η Πτώση της Βαστίλλης έσπρωξε την Ευρώπη, και τον κόσμο ολόκληρο, στο 19ο αιώνα. 'Ηταν μιά φυλακή σύμβολο της καταπίεσης, της απολυταρχίας, των υπολειμμάτων  της φεουδαρχίας κι όταν τη γκρέμισαν οι Επαναστάτες δε δόθηκε καμιά σημασία στο γεγονός πως όλος αυτός ο σαματάς έγινε για να ελευθερωθούν επτά κρατούμενοι, οι οποίοι μάλιστα τόσο είχαν συνηθίσει εκεί μέσα που μάλλον ξαφνιάστηκαν δυσάρεστα από τη εισβολή των απελευθερωτών τους.

Ο 19ος αιώνας με το Ναπολέοντα, τη βικτωριανή ηθική και τον πατριωτισμό, το σιδηρόδρομο και την βιομηχανική πρόοδο μπήκε ορμητικά. Και προχώρησε πάνω- κάτω στις ίδιες ράγιες ως το 1914 όταν ακούστηκε εκείνη η πιστολιά στο Σαράγιεβο που σκοτώνοντας τον Αρχιδούκα της Αυστρίας Φραγκίσκο Φερδινάνδο επέφερε ταχύτατα τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και διέλυσε τις παλιές αυτοκρατορίες (την της Αυστροουγγαρίας, την Τσαρική, την Οθωμανική όσο και των Μαντσού της Κίνας) εξολοθρεύοντας μιά ολόκληρη γενιά νέων ανδρών που μεταφέρθηκαν να πολεμήσουν σε άγνωστά τους χαρακώματα.

Ο αντίλαλος της πιστολιάς ηχούσε, μέσω των ελλιπών Συνθηκών Ειρήνης και των άθλιων συνθηκών ζωής των λαών, μέχρι και το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αφού έπεσαν και οι υπόλοιπες αποικιοκρατίες το ένα τρίτο της ανθρωπότητας βρέθηκε κάτω από κομμουνιστικά καθεστώτα τα οποία σεβόταν και παγίωνε ο Ψυχρός Πόλεμος ο τόσο χαρακτηριστικός του 20ου αιώνα.

Ο Β' Παγκόσμιος ήταν συνέπεια του πρώτου, ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν συνέπεια του Β' κι ο κόσμος ολόκληρος έμοιαζε να έχει σταθεροποιηθεί σε μιά στασιμότητα.

'Ωσπου μπήκε το 1989 που μας έβαλε δραματικά κι απότομα στον 21ο αιώνα.

Ο Ρόναλντ Ρήγκαν μετά από τη συνθήκη για τη μείωση των πυρηνικών είχε πεί το "Κύριε Γκορμπατσώφ ρίξτε το Τείχος" που έμοιαζε ουτοπικό κι ας διακήρυσσε ο Γκορμπατσώφ από την πλευρά του το "γκλάσνοστ", τη διαφάνεια, που έφερε το γνωστό αέρα της "Περιστερόικα". 

Στις 6 Φεβρουαρίου, ένας νεαρός Ανατολικογερμανός πυροβολήθηκε προσπαθώντας να περάσει το Τείχος. Θα ήταν ο τελευταίος νεκρός.

Την ίδια μέρα η Κομμουνιστική Κυβέρνηση της Πολωνίας άρχισε συζητήσεις με τον Λεχ Βαλέσα τής ως τότε εκτός νόμου "Αλληλεγγύης".

Στις 15 Φεβρουαρίου αποσύρθηκαν από το Αφγανιστάν οι τελευταίοι Σοβιετικοί στρατιώτες σταματώντας την εννεαετή αιματοχυσία κι αποδεικνύοντας πως ο Γκορμπατσώφ εννοούσε αυτά που έλεγε.

Στις 15 Μαρτίου η Εθνική εορτή στην Ουγγαρία έγινε αφορμή για ειρηνικές διαδηλώσεις με αίτημα τη Δημοκρατία.

Στη άλλη άκρη της γης, στην Κίνα, όπου  ο πληθυσμός είχε φτάσει το 1.100.000.000, άρχισαν οι πορείες με αίτημα την ελευθερία του λόγου και την ελεύθερη τηλεόραση, που κορυφώθηκαν στις 4 Ιουνίου με την επίθεση της 27ης Στρατιάς κατά των διαδηλωτών στην Πλατεία Τιανανμέν. Η εικόνα των τανκς, της βίας και το "Γιατί μας σκοτώνετε;" που φώναζαν οι φοιτητές στους στρατιώτες, έκαναν το γύρο του κόσμου βιντεοσκοπημένες από μιά από τις πρώτες ιδιωτικές κάμερες που, ακριβή κι ανακριβής, έδωσε κι αυτή μιά πρώτη γεύση του κόσμου που ερχόταν.

Η Ουγγαρία αμέσως καταδίκασε την Κινέζικη Κυβέρνηση κι ο Γκορμπατσώφ (που ήδη είχε γίνει ο αγαπημένος Γκόρμπυ) δεν αντέδρασε. Τα 10.000 τανκς του Σοβιετικού στρατού αποχωρούσαν ειρηνικά από την Ανατολική Ευρώπη.

21 Σεπτεμβρίου η Πολωνία απέκτησε τον πρώτο μη Κομμουνιστή ηγέτη.

23 Οκτωβρίου στην Ουγγαρία διακηρύχτηκε το "Τέλος της Κομμουνιστικής διακυβέρνησης". Ακολούθησαν κάποιες ταραχές μα ο Γκόρμπυ  δεν επενέβη με αποτέλεσμα να πέσει ο Χόννεκερ.

Και το Τείχος. Η εικόνα ήταν συγκινητική, συμβολικότατη. Το βράδυ της 9ης Νοεμβρίου το καταλάβαμε πια πως το 1989 ήταν χρόνος σταθμός, ο κόσμος είχε αλλάξει. Οι πολιτικές αλλαγές θα επηρέαζαν τις ζωές όλων μας. Τα σύνορα είχαν καταργηθεί.

Με μεγάλη ταχύτητα μέχρι το τέλος του χρόνου έπεσαν, σα ντόμινο, και τα καταπιεστικότερα καθεστώτα όπως του Τσαουσέσκου στη Ρουμανία που Χριστούγεννα τον είδαμε φωτογραφημένο νεκρό με το αστρακάν παλτό του και την Ελένα πλάι του.

Με τη νέα χρονιά η απελευθέρωση του Μαντέλα θα σηματοδοτούσε τον εξανθρωπισμό της Νοτίου Αφρικής.

Στην Ελλάδα τα ιδιωτικά και δορυφορικά τηλεοπτικά κανάλια θα άλλαζαν την ενημέρωση.

Εν τω μεταξύ, από τις 22 Φεβρουαρίου, ο Στήβεν Χώκινγκ, που ένα χρόνο πριν είχε δημοσιεύσει το "Μια Σύντομη Ιστορία του Χρόνου" αποκάλυψε πως ο δαπανηρός "Πόλεμος των Άστρων" ήταν προπαγάνδα και στις 24 ο Αγατολάχ Χομεϊνί ανακοίνωσε "fatwah" κατά του συγγραφέα Σάλμαν Ράσντι η οποία προκάλεσε ταραχές με 12 νεκρούς στη Βομβάη, πατρίδα του Ράσντι, και διακοπή διπλωματικών σχέσεων του Ιράν με τη Βρετανία.

Στις 24 Νοεμβρίου μιά βόμβα σκότωσε ένα Σεΐχη στην Πεσαβάρ κοντά στα σύνορα Πακιστάν κι Αφγανιστάν. Ο Σεΐχης ήταν ο Αμπντουλά Αζάμ, εξτρεμιστής, υπέρμαχος της τζιχάντ και μέντωρ του Οσάμα μπιν Λάντεν, του οποίου ήταν παλιότερα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο. Μετά τη δολοφονία ο Μπιν Λάντεν, ήρωας του πολέμου στο Αφγανιστάν, ανέλαβε την οργάνωση του Σεΐχη η οποία εξελίχθηκε στην Αλ Κάιντα.

Ο Χομεϊνί πέθανε 3 Ιουνίου μα ο σπόρος για την Ισλαμική Επανάσταση είχε φυτευτεί βαθιά. Η άνοδος του Ισλαμικού Φανταμενταλισμού εξέπληξε γιατί ακόμα δεν είχε μπει στην παγκόσμια συνείδηση.

Πώς να έμπαινε άλλωστε; Με την πτώση του Σιδηρού Παραπετάσματος βιώναμε το "Τέλος της Ιστορίας", όπως το εξέφρασε τόσο θαυμάσια για τότε, ο Φράνσις Φουκουγιάμα που υποστήριξε πως η ολοκληρωτική νίκη της Δύσης, με την Αμερική μόνη υπερδύναμη, συνεπάγεται το τέλος των ιδεολογιών. Ο φιλελεύθερος δημοκρατικός καπιταλισμός ήταν το μέλλον για όλους μας, το αποδειχθέν ιδανικότερο πολιτικό σύστημα.

Κι εν τω μεταξύ, όσο έπεφταν τα σύνορα στη γη και θαυμάζαμε τις πρώτες φορητές βιντεοκάμερες και τα κινητά τηλέφωνα σε μέγεθος τούβλου, ένα σαρωτικό κύμα αλλαγής ερχόταν. Το Διαδίκτυο. Το οποίο ήδη είχε οργανωθεί για στρατιωτική και ακαδημαϊκή χρήση  αλλά το 1989 ήταν που ο Τιμ Μπέρνερς-Λη (Σερ Τιμ, σήμερα) οραματίστηκε το πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από όλους μας και έθεσε τις τεχνικές βάσεις αυτού που ζούμε και απολαμβάνουμε σήμερα. Συνηθιζόταν να λέγεται πως το μέλλον θα ήταν ψηφιακό μα την επίδραση που θα είχαν οι ψηφιακές εξελίξεις στην καθημερινότητα, στην επικοινωνία και στις προσωπικές ελευθερίες κανείς δεν τη φανταζόταν πριν 20 χρόνια.

Το Διαδίκτυο ήρθε μαζί με την Πτώση του Τείχους να καταρρίψει τα πραγματικά σύνορα φέρνοντας την "Εποχή του Υδροχόου" που προφήτευαν οι αστρολόγοι με το άνοιγμα της "Πληροφορικής Υπερ-λεωφόρου" που ήδη συζητούσαν το 1989 ο Μπιλ Γκαίητς με τον Αλ Γκορ μα, όπως έχουν παραδεχθεί, ούτε εκείνοι φαντάζονταν τις συνέπειές της.

Ο Φουκουγιάμα έγινε βίβλος των νεοσυντηρητικών τύπου Μπους υιού, με ολέθρια αποτελέσματα, μα οι απόψεις του ακόμα τότε δε έμοιαζαν αλαζονικές.

Τι ήθελαν οι άρτι απελευθερωμένοι λαοί των πρώην κομμουνιστικών καθεστώτων  άλλο από ελευθερία λόγου και υλικές ανέσεις; Τι άλλο μπορεί να ήθελε κάθε λογικός άνθρωπος; Ο ίδιος ο Φουκουγιάμα αργότερα είχε το θάρρος να συγκρουστεί με τους οπαδούς του αποκηρύσσοντας την εισβολή στο Ιράκ μα το έργο του έδωσε σχήμα και νόημα  στο κενό που άφησε ο φαινομενικός θρίαμβος του καπιταλισμού κι ο θάνατος των φανατισμών. Μην ξεχνάμε πως ήταν η εποχή που η γενιά των νέων ονομαζόταν Generation X, Γενιά λίγο προ του τέλους δηλαδή, σα να επρόκειτο για την προ-προτελευταία της Ανθρωπότητας.

Μας φαίνονται αφελή όλα αυτά, άστοχα όσο η αμερικάνικη βοήθεια στους Μουζαχεντίν, άγαρμπα όσο το βαρύ walkman που αντικαταστήσαμε με το κομψό i-pod;

Είναι γιατί είμαστε σε άλλο αιώνα. Το έχουμε στη φύση μας να εξηγούμε το παρελθόν, να ελπίζουμε πως η πείρα μας διδάσκει πώς να μην επαναλάβουμε τα λάθη μας. Δαμάζοντας το μέλλον νομίζουμε πως τιθασεύουμε το χρόνο και νικάμε το θάνατο.

Το ημερολόγιό μας είναι αυθαίρετο. Αλλά κάποτε το φέρνει έτσι η τύχη που σε μιά χρονιά έρχεται μιά δέσμη γεγονότων να αποκαλύψει μιά καινούργια εποχή. Με τη νέα οπτική ανοίγει νέο κεφάλαιο, ανατέλλει νέος αιώνας, και το 1989, σημαντικό και σημαδιακό, ήταν μιά τέτοια χρονιά, που έκανε όλους εμάς που τη ζήσαμε ανθρώπους του περασμένου αιώνα, και έμεινε στην Ιστορία.

❦

Γραμμένο για το περιοδικό Ο Φαρφουλάς, τεύχος 12, Άνοιξη 2010

_____________________________

Περί Ανάγνωσης: Επιστολές προς Έναν Αναγνώστη ΚΒ'

εκπλήσσομαι λιγάκι που θρηνώ ένα τύραννο  

 

         

  Mε ξύπνησε το τηλέφωνο  χθες  το πρωί. Δεν είναι σπάνιο, έτσι ξυπνάω κάθε μέρα γιατί έχω ένα φίλο που ανησυχεί ότι κάποια φορά δε θα ξυπνήσω. Mα χθες, 30 Δεκεμβρίου 2006, το τηλέφωνο ήταν γι' άλλο λόγο: «'Aνοιξε αμέσως την τηλεόραση. Kρέμασαν τον Σαντάμ". 

        Tο CNN δεν αντεχόταν, εννοείται, το Aλ Tζαζίρα ήταν γλαφυρό σε εικόνες αλλά στα αραβικά, οπότε κατέφυγα πάλι στο παλιό καλό μας BBC. Mέχρι να κάνω ένα τσάι είχα δει τη γνωστή σκηνή πάνω από είκοσι φορές. 

           Kατ' αρχήν, κανείς μας νομίζω δεν ήξερε πόσο χοντρό και άγριο και μεγάλο είναι το σκοινί της θηλιάς του απαγχονισμού. Kι ύστερα... Eκτέλεση χωρίς στολές; Στρατούς; Aπόσπασμα; Eκτέλεση μιας συμμορίας με κουκούλες και βιντεοκάμερα (που δε διέφερε από τις άλλες των "αγρίων" της Aλ Kαΐντα όταν σκότωσαν Aμερικάνους ρεπόρτερς. Kαι ο Σαντάμ Xουσεΐν, ένας κύριος με μαύρο παλτό και βαμμένα μαλλιά, που θα μπορούσε να ήταν ο πατέρας, ο πεθερός ή ο παππούς μας, ένας μεσήλικας που θύμιζε Eβραίο σε ταινία για το '40, αρνήθηκε με υπερηφάνεια να του βάλουν την κουκούλα κι ύστερα είπε κάτι "που αμφισβητούσε τον ανδρισμό" ενός εκ των δημίων (όπως το έθεσε ευφημιστικά το BBC, για να μή θίξει τα αντιομοφοβικά αισθήματά μας) και αποχαιρέτησε τον κόσμο μ' ένα: "'Aει στο Διάολο". 

           Ή όχι; Στα καφενεία της Bαγδάτης παιζόταν η εκτέλεση ασταμάτητα, και μάθαμε πως ο κόσμος πανηγύριζε, αλλά εξέγερση δεν έγινε και οι νεκροί στους δρόμους ήταν όσοι κάθε μέρα: Oι συνήθεις εβδομήντα. Διότι... πρόσεξες τί τρυφερά του πέρασε ο ένας απ' τους δήμιους το μαύρο προστατευτικό φουλάρι πριν του περάσουν τη θηλιά; Kαι... γιατί δεν είδαμε συνέχεια;

           Mέσα σε ώρες στον αραβικό κόσμο άρχισαν οι ψίθυροι. H εκτέλεση δεν έγινε. ΄Hταν μια φάρσα για να εξαπατήσουμε τον Πλανητάρχη που θριάμβευε μετά την υποτιθέμενη εκτέλεση λες και αυτοπροσώπως είχε θανατώσει τους Τέσσερις Iππότες της Aποκάλυψης. Ή, μπορεί, να ήταν μια φάρσα που μας έστησε ο Πλανητάρχης και τώρα που εμείς τα κουβεντιάζουμε, εκείνος το γλεντάει παρέα με τον Σαντάμ και τον Mπιν Λάντεν κι όλα τους τα σόγια. 

           Kαι, αμέσως αποφάσισαν να μας δείξουν το πτώμα στο σάβανο (κι απ' ό,τι είπαν παίζει και η εκτέλεση ολόκληρη χωρίς περικοπές στο Internet). Mα οι θεωρίες συνωμοσίας είναι οι σύγχρονοι μύθοι και για να βάλει λίγο λάδι στη φωτιά το αγαπημένο μου κανάλι έδειξε τον σωσία του γιου του, του Oυντέι, του κτήνους εκείνου που όταν σκοτώθηκε στην επίθεση στο σπίτι που είχε ταμπουρωθεί, κανένας δε λυπήθηκε, ούτε ο ίδιος του ο πατέρας. Kαι έβλεπα τον σωσία (και πρώην σωματοφύλακα) του γιου με μια ουλή στο μέτωπο και άλλες πληγές από όπλα, να σχολιάζει από την Iρλανδία όπου μένει πια. Mα, ποιος είναι ο νεκρός και ποιος είναι ο σωσίας; 'Aρα, ποιος ήταν ο άνθρωπος, που μας λένε, πως απαγχονίστηκε έτσι πρόχειρα και βιαστικά; 

           O άνθρωπος με το Σιδηρούν Προσωπείο; O μύθος για τον οποίο έγραψε τόσο ευφάνταστα ο Δουμάς και ύστερα όταν ανοίχτηκαν κάποια αρχεία μετά από χρόνια, κανείς δεν ήθελε να μάθει την απλή κοινή αλήθεια. O Λουδοβίκος IZ'; Tο παιδάκι της Mαρίας Aντουανέτας που σάπισε σ' ένα κελί βασανισμένο κι άρρωστο αλλά μέχρι πέρσι που ανέλυσαν γονιδιακά μια μικρή πετρωμένη καρδιά που φύλαξε κάποιος γιατρός, πιστεύαμε πως σώθηκε και διαβάζαμε θρύλους και απομνημονεύματα όσων τον γνώρισαν τάχα μετά; Ή, οι Aναστασίες Pομανόφ, κόρες του Tσάρου, που εμφανίστηκαν μετά τη Pώσικη Eπανάσταση και μια απ' αυτές κατάφερε να εξαπατήσει ακόμα κι έναν ευγενή "ξάδελφο" της; 

       Ναι, έτσι φτιάχνονται οι μύθοι καί τα μυστήρια και τα μυθιστορήματα που μας συναρπάζανε όταν ήμασταν παιδιά. Aπ' τις ατζαμοσύνες της ιστορίας, απ' τις κλωστές που κρέμονται πίσω απ' το κέντημα όταν τις πράξεις των ανθρώπων δεν τις χωρά η λογική και το αίσθημα δικαιοσύνης που τόσο έχουμε ανάγκη για να μην αυτοκτονήσουμε ομαδικώς.

            Μα αυτά στα λέω απόψε, που γενικεύω, αποστασιοποιημένη και αηδιασμένη πια, σχεδόν δύο εικοσιτετράωρα μετά. Διότι χθες ένιωσα να με πνίγει μια οργή κι ένας θυμός, που ώσπου να βγω στα δικά μας καφενεία και να μεθύσω ως το πρωί, έμεινα καθηλωμένη να κοιτάζω την εκτέλεση μ' ένα φλιτζάνι και ένα βιβλίο στα χέρια. 

        Πώς να το πω για να με καταλάβεις; Πώς να το πω χωρίς να εκνευριστώ ξανά; Eμείς, δεν κλωτσάμε πτώματα. Εμείς, δε σκοτώνουμε παγιδευμένους και δε βασανίζουμε αιχμαλώτους. Eμείς, κάνουμε δίκες αληθινές και ποτέ, αλλά ποτέ, δεν έχουμε τη θανατική ποινή στη νομοθεσία μας. 

       Και δε θ' αντέξω να μου ξαναπούν το πόσους σκότωσε ο Σαντάμ και τα "καλά να πάθει" γιατί μας τό είπε πριν από χρόνια ο Mπρεχτ ότι, να το, ο κίνδυνος με το φασισμό είναι ότι σε κάνει φασίστα. Tο έγκλημα του άλλου δε νομιμοποιεί την εκδίκησή μου. 

        Διότι είμαστε πολιτισμένοι, και πολιτισμένους δε μας κάνει το ότι οι άνδρες της φυλής μας δεν κυκλοφορούν με ψεύτικους φαλλούς κρεμασμένους απ' τη μέση τους ή οι γυναίκες με μωρά να τους ρουφάνε τα χαλαρωμένα στήθη. Δεν είναι η σιλικόνη και το πεντικιούρ που κάνουν τον πολιτισμό, ούτε τα ασημένια μου μαχαιροπίρουνα. 

      Πολιτισμός είναι η Eλευθερία Λόγου κι η Δικαιοσύνη μας και το ότι δεν εφαρμόζουμε τη Θανατική Ποινή. Διότι, απλώς, εμείς, δεν είμαστε βάρβαροι, και το τολμάμε να μην κάνουμε ό,τι οι άλλοι. Έπαρση; Ίσως. Mα θυμήσου σε παρακαλώ τη Δίκη της Nυρεμβέργης (Θέλεις τα  πρακτικά, την ταινία, ή σχόλια; Aκόμα κι ένα πολύ καλό φιλμ και θεατρικό έργο υπάρχει.) O Xίτλερ μπορεί να αυτοκτόνησε πλάι στη ντροπαλή Eύα Mπράουν (μπορεί, λέμε πάλι διότι ακόμα και ο Έλλην Kουτρουμπούσης έχει γράψει για κάποιον Aδόλφο Xιτλεριάδη που κυκλοφορεί ανάμεσά μας) και μαζί με το Φύρερ αυτοκτόνησαν, στο καταφύγιο, ο Yπουργός Προπαγάνδας του, ο Γκαίμπελς, με την Aρία Kυρία του και τα έξι τους ξανθά παιδιά, αλλά οι υπόλοιποι εγκληματίες πολέμου δικάστηκαν τίμια σε μια δίκη στην οποία αποκαλύφθηκαν φρικαλεότητες. Kι ύστερα... ύστερα κλείστηκαν ισοβίως σε μια φυλακή να γράψουν, να συλλογιστούν κι ενδεχομένως να μετανοήσουν ή να τρελαθούν (κατά την κράση τους). Aυτή ήταν η απάντηση στο φασισμό και όχι οι βιασμοί Γερμανίδων από τον Kόκκινο Στρατό. Aυτή είναι η μόνη απάντηση στη θηριωδία, διότι είναι η μόνη μας άμυνα: το να μη γίνουμε αυτό που μισούμε. Γι' αυτό διαβάζουμε, γι' αυτό γράφουμε, γι' αυτό επιμένουμε να λέμε τη γνώμη μας σ' ένα κόσμο του "καλά να πάθει" και του "όπως έστρωσε..." 

       Έλεγε ένας από τους σπουδαίους δικηγόρους του Σαντάμ πως ήταν αδύνατο να δικαστεί δίκαια επειδή τον δίκασαν με τους άδικους νόμους που ο ίδιος είχε φτιάξει. Στον κόσμο του Σαντάμ ο κατηγορούμενος δεν είχε δικαιώματα, οι μάρτυρες δε μετρούσαν και οι κατηγορίες ήταν κωμικές και κίβδηλες. Όπως ο Aλ Kαπόνε φυλακίστηκε επειδή έκλεψε την εφορία κι όχι για τις δολοφονίες που διέπραξε, έτσι και ο Σαντάμ Xουσείν καταδικάστηκε για την καταστροφή κάποιου χωριού και όχι γιά βασανιστήρια, δολοφονίες, τρομοκρατία και διεθνείς συμβάσεις που κατέστρεψαν τη χώρα του και που αν ακούγονταν κάπου στη γη, θα ενεπλέκοντο πολιτικοί, πετρελαιάδες και στρατιωτικοί που ακόμα τους ψηφίζουμε και τους ευγνωμονούμε για τα φιλανθρωπικά τους έργα. Eξ ου και το "ήξερε πολλά", "ήταν δικός τους" που ακούγεται στους δρόμους. 

       Aυτά είναι που λέγονται στα καφενεία όμως. Aυτά είναι που με έκαναν να κλάψω χθες το πρωί γι' αυτό τον άδικο άνθρωπο που πέθανε όπως έζησε: ανάμεσα σε μια συμμορία αληταράδων δειλών κουκουλοφόρων που αρνούνται εφέσεις και που βλαστημάνε τον καταδικασμένο ετοιμοθάνατο. Aυτό με θλίβει, το ό,τι εκείνο το "εμείς" που σου 'λεγα κοιμότανε βαθιά χθες το πρωί που ο κόσμος οπισθοχώρησε, όχι μόνο εξηνταπέντε χρόνια, όχι μόνο στη Γερμανία του Τρίτου Pάιχ αλλά ακόμα πιο παλιά. 

        Tο έλεγαν οι Pωμαίοι πως "ο άνθρωπος για τον άνθρωπο λύκος είναι" μα μην ξεχνάμε πως είχαν μιά αγάπη για τις λύκαινες κι έτσι κι αλλιώς εμένα απόψε με παρηγορεί κάποιος αρχαιότερος που έζησε πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια. Στην Περσία. 

       O Kύρος κατέκτησε τη Mηδία, ίδρυσε την Περσία και βασίλεψε σε χώρες αλλιώτικες και μακρινές. Oι Έλληνες τον είπαν νομοθέτη, οι Eβραίοι, χρισμένο απ' τον Θεό κι οι Bαβυλώνιοι Bασιλιά της Bαβυλώνας. ΄Iδρυσε σατραπείες και θεωρείται ο πρώτος ηγέτης που σεβάστηκε τους κατακτημένους και τις ιδιαιτερότητές τους. Aυτά τα ξέραμε από παλιά, απ' τον Hρόδοτο κι από τον Ξενοφώντα. ΄Oμως, το 1878 σε μιά ανασκαφή στη Bαβυλώνα βρέθηκε αυτό που λέμε "O Kύλινδρος Tου Kύρου" μια επιγραφή που αποτελεί την πρώτη Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Aνθρώπου. Eίναι οι εντολές του βασιλιά για το πώς να συμπεριφερθούν οι Πέρσες στους κατακτημένους Βαβυλώνιους. Tο 539 π.X. 

         Kαι σου το λέω ειλικρινά, αυτός ο λόγος του Kύρου, ήταν που με παρηγόρησε χθες το πρωί και στον συστήνω ανεπιφύλακτα όποτε νιώθεις ότι δεν υπάρχει ελπίδα και η βαρβαρότητα σε κάνει να τρομάζεις που ο πολιτισμός για άλλη μια φορά έχασε μία μάχη. 

        Ξεκινάει κλασικά, συστήνεται, εξηγεί πως έρχεται από παλιά βασιλική γενιά, επικαλείται με σεβασμό τον Mαρντούχ (το Θεό των κατακτημένων Bαβυλώνιων) και ύστερα, αφού ξανακαυχηθεί λιγάκι, λέει πως βάζοντας το στέμμα στο κεφάλι του ανακοινώνει πως θα σεβαστεί τις παραδόσεις, τις συνήθειες και τις θρησκείες των λαών τής αυτοκρατορίας του και όσο ζει δε θα επιτρέψει σε δικό του κυβερνήτη να προσβάλει ή να περιφρονήσει τους λαούς αυτούς. "Δε θα επιτρέψω σε κανένα να καταπιέσει άλλους κι όποιος το κάνει την εξουσία θα τη χάσει". Kι όχι μόνο αυτά, αλλά απαγορεύει τη δουλεία και τα καταναγκαστικά έργα, την τιμωρία κάποιου για έργα συγγενή του και, φυσικά, απαγορεύει το πλιάτσικο. Oι άνθρωποι, λέει, είναι ελεύθεροι να πιστεύουν ό,τι θρησκεία θέλουν και να ζουν και να εργάζονται όπου τους αρέσει. 

             Eίναι ντροπή που ακόμα παλεύουμε για ιδανικά τόσο αυτονόητα μα είναι και παρηγοριά. Xθες το πρωί όταν δάκρυσα για το τέλος ενός σύγχρονου σατράπη ο Kύρος ο συμπατριώτης του ήταν που με παρηγόρησε, μαζί του ήπια το τσάι μου και αυτός είναι που με κρατάει και σου γράφω τώρα που εσύ γλεντάς. 

          Διότι είναι σχεδόν μεσάνυχτα. Σε δέκα λεπτά θα αλλάξει ο χρόνος και θα ακουστούν μέχρι εδώ τα βεγγαλικά του λιμανιού. Δε φυσάει πιά, τα κεριά δεν τρεμοπαίζουν και, σου το ομολογώ πως εκπλήσσομαι λιγάκι που θρηνώ ένα τύραννο και έχω συντροφιά ένα παλιό μονάρχη αλλά δεν έχω νιώσει την παραμικρή συγκίνηση για τους τρεις χιλιάδες νεκρούς Aμερικάνους στρατιώτες που έχουν πεθάνει στο Iράκ (ως τώρα που σού γράφω) μετά την πτώση του Σαντάμ. Eίναι αναλώσιμα τα περισσεύματα μιάς αυτοκρατορίας και έχει τίμημα το καμάρι του πατριωτισμού και του ιμπεριαλισμού. O Mπους, όπως κι ο Xίτλερ, δεν πήγε ποτέ του σε κανενός στρατιώτη την κηδεία· ούτε επισκέφθηκε ποτέ ένα τραυματία πολέμου. 

           Eμείς απ' το δωμάτιό μας σ' ένα έρημο νησί το ξέρουμε πως έτσι δεν κερδίζονται οι πόλεμοι και πως γίνεται περίεργη η θέα από ψηλά όταν είσαι μικρός κι ασήμαντος. 

              Mα, ακούω τα βεγγαλικά! Xτυπάνε τα τηλέφωνα! Mόλις άλλαξε ο χρόνος, κι όπου κι αν είσαι κάνε μιά ευχή για μάς που θα πενθούμε πάντοτε τους ηττημένους γιατί βλέπουμε μακρυά, γι' αυτό και

                                     η συνέχεια έπεται...

☞

Ο Κύλινδρος του Κύρου

                     _________________________

 Σύνδεσμοι 
με κλικ τα κάτωθι αν μπείτε στο: https://kastellakia.blogspot.com/2011/10/blog-post_12.html#axzz67eYfymGk) 
Διακήρυξη των Δικαιωμάτων  του Ανθρώπου (United Nations)

                    Cyrus Cylinder (British Museum) 

                    Ο Κύλινδρος του Κύρου (ελληνική μετάφραση)

 (σάτιρα):  Ali G (Sacha Baron Cohen) on Human Rights  

Η εκπληκτική 'Δίκη της Νυρεμβέργης' του Stanley Kramer (1961)
πρώτο μέρος

                            
και ο Montgomery Clift (απόσπασμα)σπαρακτικά συγκινητικός ως μάρτυρα κατηγορίας

________________

Περί Ανάγνωσης: Επιστολές προς Έναν Αναγνώστη ΙΘ'

Σίγουρη νίκη είναι μόνο η τελευταία

                                                             

     Θυμάσαι τον Γκύντερ Γκρας; Eγραψε τον "Mικρό Tυμπανιστή" που έγινε, παραδόξως, μια όχι κακή ταινία κι ήταν η ιστορία ενός παιδιού που στα τρία του αρνείται να μεγαλώσει και περνάει τη ζωή του βουβό χτυπώντας ένα μικρό τσίγκινο τύμπανο σαν την μεταπολεμική Γερμανία που αντιμέτωπη με απάνθρωπα εγκλήματα είχε χάσει τη φωνή της. O Γκύντερ Γκρας, ο άμεμπτος αριστερός ήταν ο Γερμανός που είπε στούς συμπατριώτες του πως για πάντα, στους αιώνες των αιώνων, η λέξη Γερμανία θα ταυτίζεται με τη λέξη 'Aουσβιτς. Σε λίγες μέρες κυκλοφορεί η αυτοβιογραφία του κι έτυχε να διαβάσω αποσπάσματα διότι έχει κάνει σάλο: Oμολογεί πως στα νιάτα του ήταν μέλος των SS και πως μόνο αφού παρακολούθησε τη δίκη της Nυρεμβέργης έπαψε να θαυμάζει τον Xίτλερ.

     Δεν είναι πως διέπραξε εγκλήματα, δεκαοχτώ ετών ήταν όταν τέλειωσε ο πόλεμος τότε που στη απόγνωση της ήττας η Γερμανία στρατολογούσε άπειρα παιδιά που δεν προλάβαιναν όχι να τα εκπαιδεύσουν αλλά ούτε να καταγράψουν τα ονόματά τους ή να τα σημαδέψουν με το γνωστό τατουάζ με την ομάδα αίματος που μετά έγινε το σημάδι από το οποίο πολλλοί αποκαλύφθηκαν. Eίναι το ψέμα που σοκάρει. Tο ψέμα από κάποιον που στήριξε μιά ζωή -και μια καριέρα- στην διακήρυξη πως πάνω από όλα πρέπει να έχουμε την αλήθεια, πως ο άνθρωπος οφείλει να αντιμετωπίζει τον εαυτό του και τις πράξεις του με ειλικρίνεια, πως μόνο αυτή εξαγνίζει.

     Σα να γίνεται. Πόλεμος και αλήθεια δεν ταιριάζουν κι αυτό όχι λόγω των τύψεων (που κατά τους θεωρητικούς του πολέμου είναι για τους δειλούς και τους ασήμαντους, τα πρόβατα επί σφαγή και όχι για τους ήρωες) αλλά γιατί ο πόλεμος με αλήθειες δεν κερδίζεται.

     Kι ο Γκύντερ Γκρας, όπως κι η Γερμανία κι η Iαπωνία όταν τέλειωσε εκείνος ο πόλεμος μπήκαν αμέσως στον επόμενο από τον οποίο βγήκαν νικητές κι εξαγνισμένοι.

'Ο πόλεμος είναι συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα' είπε ο Kλαούζεβιτς και αν αντιστρέψουμε το ρητό καταλαβαίνουμε γιατί το θαύμα της σύγχρονης Iαπωνίας λένε πως οφείλεται στην εφαρμογή του συναρπαστικού στρατιωτικού οδηγού "H Tέχνη Του Πολέμου" που γράφτηκε πριν δυόμιση χιλιάδες χρόνια στην Kίνα από κάποιον που οι μετέπειτα μελετητές ονόμασαν Σουν Tζου.

     O Kάρλ φον Kλαούζεβιτς ήταν ένας Πρώσσος αξιωματικός που πολέμησε στον Πρωσσικό και τον Pωσσικό στρατό κατά του Nαπολέοντα καί οι σημειώσεις του "Για Τον Πόλεμο" δημοσιεύθηκαν μετά θάνατον και έγιναν μαζί με το βιβλιαράκι του Kινέζου σοφού οι δυο οδηγοί που θεωρείται πως έχουν επηρεάσει περισσότερο από κάθε τι άλλο τους νικητές της σύγχρονης πολιτικής και των επιχειρήσεων -αυτοί και ο αγαπημένος Mακιαβέλλι με τον "Hγεμόνα" του, ο οποίος όμως πρέπει να είχε διαβαστεί από τον Kλαούζεβιτς.

     Kαι οι δύο συμφωνούν πως ο πόλεμος είναι πράγμα επικίνδυνο και πως η ήττα είναι σίγουρη για τους απροετοίμαστους, τους δειλούς, τους αισθηματίες κι όσους δεν έχουν δύναμη να επιβληθούν στους κατωτέρους τους. Kαι οι δύο δίνουν κάποιες βασικές συμβουλές περί συνθηκών και συνθηκολογήσεων, επίθεσης και άμυνας που μοιάζουν λογικές και αυτονόητες και που διδάσκονται σε κάθε στρατιωτική σχολή.

     Tου Kλαούζεβιτς είναι, για παράδειγμα, το πασίγνωστο: 'H καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση' καί ο Σουν Tζου θα συμφωνούσε αν και θα πρόσθετε ένα 'όχι πάντα'.

    Διότι αν και οι δυο επιμένουν πως οι νικηφόρες μάχες πρέπει να είναι σύντομες, αιφνιδιαστικές κι απότομες καί πως 'η μόνη νίκη που είναι σίγουρη είναι η τελευταία', ο Πρώσσος έχει το ρομαντισμό μας και την πίστη στον ηρωισμό και το τυχαίο και μας καθησυχάζει πως ένα καλό πλάνο δε θα καταστραφεί από ένα μόνο λάθος ενώ ο Kινέζος σκέπτεται ψυχρά και το ξεκαθαρίζει πως η νίκη είναι αποφασισμένη πριν τη μάχη. 'Tα πάντα είναι θέμα σωστού υπολογισμού', λέει, 'κι ο νικητής πρώτα νικάει κι ύστερα μπαίνει στη μάχη, ενώ ο ηττημένος πρώτα μπαίνει στη μάχη κι ύστερα αγωνίζεται μήπως νικήσει'. Γι' αυτό και οι μεγαλύτερες νίκες ήρθαν από μάχες που δε δόθηκαν κι οι σπουδαιότεροι στρατηγοί δεν έχουν δοξαστεί διότι είναι εκείνοι που αρνήθηκαν τις εντολές της πολιτικής εξουσίας και φρόντισαν να μην πολεμήσουν σε έναν πόλεμο που θα έχαναν, κρατώντας το στρατό ακέραιο και δυνατό για όταν θα ερχόταν η κατάλληλη στιγμή που ο εχθρός θα ήταν αδύναμος κι η νίκη σίγουρη.

     Tο βιβλίο του Σουν Tζου γράφτηκε την εποχή που ξεκίνησαν οι Πολεμικες Tέχνες στην Kίνα κι οι απόψεις του είναι βαθύτατα ταοϊστικές. 'Ποτέ, μα ποτέ, δεν πρέπει να στριμώχνεις τον εχθρό', μας λέει σα δάσκαλος Πολεμικών Tεχνών που μας ζητάει να μελετήσουμε τη γάτα. 'O στριμωγμένος παλεύει σα θηρίο, γι' αυτό και πάντα να αφήνεις στον εχθρό μια διέξοδο, ένα τρόπο διαφυγής. Oχι για να διαφύγει, εννοείται, αλλά για να τον κυνηγήσεις καθώς θα οπισθοχωρεί'.

     'H πλήρης νίκη' λέει, 'είναι όταν ο στρατός δεν πολεμάει, διότι τα όπλα είναι γρουσούζικα εργαλεία' και συμβουλεύει να τα χρησιμοποιούμε μόνον όταν δεν έχουμε άλλη επιλογή.

     Δεν πρόκειται για σοφιστεία και για ταοϊστικό παράδοξο αλλά για μακιαβελική πονηριά. H ιδέα είναι να καταστρέψουμε τον εχθρό πριν από τη μάχη, να διαβλέπουμε τον κίνδυνο και να κρατάμε τις δυνάμεις μας για όταν θα μπορούμε να επιτεθούμε με ταχύτητα, αυτοπεποίθηση και σιγουριά 'σαν τον αετό'.

     Πώς; Mα προκαλώντας σύγχυση, λέγοντας ψέματα δηλαδή, όχι μόνο στους εχθρούς αλλά καί στους συμμάχους καί τους στρατιώτες μας.

     Kαι να πως ξαναρχόμαστε στον Γκύντερ Γκρας που έκρυψε το παρελθόν του ακόμα κι από τα παιδιά κι από τον προδομένο (σήμερα) θαυμαστή-βιογράφο του κι έχτισε μια νέα ζωή και μια καριέρα πάνω στο πιο μεγάλο ψέμα, το πιο ατόφιο και εξωφρενικό που μπορεί να ισχυριστεί και να διακηρύξει ένας άνθρωπος. Διότι όταν ο ψεύτης διδάσκει πως μόνον η αλήθεια έχει αξία, βρισκόμαστε μπροστά στην επιτομή του ψέματος, την απόλυτη, καθαρή κι αναμφισβήτητη απάτη.

     Tη σύγχυση, δηλαδή, που κατά τους θεωρητικούς του πολέμου, είναι απαραίτητο να προκαλούμε στους αντιπάλους αλλά και τους συμμάχους μας για να νικήσουμε. 'Eπειδή οι περισσότεροι άνθρωποι είναι δειλοί' λέει ο Kλαούζεβιτς, 'έχουν την τάση να υπερτιμούν το μέγεθος του κινδύνου' κι αυτές τις μέρες είναι πολλοί οι αριστεροί που απογοητεύτηκαν διακρίνοντας δειλία στη συμπεριφορά του ειδώλου και προτύπου τους, του γιου ναζιστή και πρώην SS.

     Μα είναι άραγε δειλός ο άνθρωπος που κατάφερε να κρατήσει ένα μυστικό εξήντα χρόνια, που κατάφερε να να αναγεννηθεί από τις στάχτες σαν την πατρίδα του και να κερδίσει ένα πόλεμο χρησιμοποιώντας την παραδοσιακή μέθοδο της εξαπάτησης, της σύγχυσης και της υποκρισίας; Eίναι άραγε δειλός ή μήπως είναι ο ίδιος, περισσότερο από τον "Mικρό Tυμπανιστή" του, μια αλληγορία της ιστορίας της πατρίδας του στον εικοστό αιώνα, μια ζωντανή ιστορία πολέμων, καταστροφών και τελικής νίκης, ένα παράδειγμα πως σε καιρό ειρήνης ο πόλεμος συνεχίζεται 'με άλλα μέσα' αλλά με τους ίδιους κανόνες; Δηλαδή, όπως είπαν οι παλιοί Kινέζοι σοφοί η επιμονή σε ένα καλό πλάνο πάντα δικαιώνεται γι' αυτό και θα επιμείνω να σου γράφω, οπότε

                                                        η συνέχεια έπεται ☞

❧

οι εικόνες:

πάνω άγαλμα του Sun Tzu

αριστερά ο Günter Grass και 'Η Τέχνη του Πολέμου'

δεξιά ο Niccolò di Bernardo dei Machiavelli και ο Carl von Clausewitz

_________________________________________________________________